Η Βεγορίτιδα αναφέρεται και ως λίμνη Οστρόβου, ενώ άλλες τρεις ονομασίες της είναι λίμνη Άρνισσας, λίμνη Κέλλη και λίμνη Αγίου Παντελεήμονα. Βρίσκεται στα σύνορα των νομών Πέλλας, Φλώρινας και Κοζάνης, στο Δήμο Εδέσσης. Φυσιο-γεωγραφικά και γεωλογικά, καταλαμβάνει ένα από τα βυθίσματα των κλειστών οροπεδίων της δυτικής Μακεδονίας. Ειδικότερα, περιβάλλεται από τα όρη Βόρας ή Καϊμάκτσαλαν στα βόρεια, Βέρμιο στα ανατολικά, Σκοπός στα νότια και Άσκιο στα δυτικά (ασβεστολιθικοί σχηματισμοί και όξινα πυριτικά μεταμορφωμένα πετρώματα), ενώ μόλις 2,5 χλμ. στα ανατολικά της βρίσκεται η λίμνη Πετρών.

Η λίμνη Βεγορίτιδα, ένα από τα μεγαλύτερα υδάτινα σώματα στην Ελλάδα, είναι καρστικού τύπου, βαθιά και μεγάλη σε έκταση, που λόγω υψομέτρου μπορεί να ταξινομηθεί στις λίμνες ορεινού τύπου. Από λιμνολογική άποψη είναι θερμή μονομικτική λίμνη, και με υψηλή περιεκτικότητα σε νιτρικό άζωτο και με αυξανόμενο ευτροφισμό. Παρουσιάζει ακανόνιστη υδραυλική συμπεριφορά και αποτελεί κλασσικό παράδειγμα καρστικής λίμνης που η εκφόρτωσή της γίνεται υπόγεια μέσω φυσικών αγωγών.

Η Βεγορίτιδα αποτελεί το χαμηλότερο σημείο του συμπλέγματος των λιμνών Ζάζαρης, Χειμαδίτιδας και Πετρών, από τις οποίες τροφοδοτείται με νερά μέσα από ένα σύστημα διωρύγων και καναλιών, ενώ σε αυτήν καταλήγουν και τέσσερα μεγάλα ρέματα: το Φαράγγι, το Πεντάβρυσο, του Αγίου Αθανασίου και της Άρνισσας. Η λεκάνη απορροής της λίμνης φτάνει τα 911 τ.χλμ. Η κατεύθυνση της είναι από τα βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά με μήκος 12,5 χλμ. και πλάτος 5,5 χλμ., ενώ βρίσκεται σε υψόμετρο 524 μ. Στις όχθες της λίμνης βρίσκονται δύο μεγάλες κοινότητες η Άρνισσα και ο Άγιος Παντελεήμονας, ενώ γύρω της υπάρχουν τα χωριά Φαράγγι, Μανιάκι, Βέγορα, Περαία, Δροσιά, Ξανθόγεια και Άγιος Αθανάσιος. Η Βεγορίτιδα, μαζί με τις κοντινές της λίμνες είναι ο,τι έχει απομείνει από την τεράστια  λίμνη της Εορδαίας, η έκταση της οποίας έφτανε το ένα εκατομμύριο στρέμματα και το βάθος της, τα 250 μέτρα.

Τα τελευταία 50 χρόνια έχουν παρατηρηθεί αυξομειώσεις της στάθμης του νερού έως και 30 μέτρα. Η πτώση της στάθμης στη λίμνη ξεκίνησε από το 1955 με τη μεταφορά νερού προς το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο του Άγρα. Έτσι, ενώ κάποτε ήταν η μεγαλύτερη λίμνη στην Ελλάδα με επιφάνεια 68 Km2, μεγαλύτερο βάθος 75m και όγκο νερού 2200Χ106 m3, πριν από μερικά χρόνια έχει μειωθεί η επιφάνειά της περίπου στα 45 km2, το μεγαλύτερο βάθος φτάνει περίπου τα 50 m και ο όγκος νερού της στα 800Χ106 m3.

Το μαγευτικό σύνολο της λίμνης ολοκληρώνεται με την πλούσια πανίδα και χλωρίδα.

Η Βεγορίτιδα αποτελεί σημαντικό βιότοπο για πολλά είδη πουλιών και μαζί με τη λίμνη Πετρών αποτελεί ένα σχεδόν ενιαίο οικοσύστημα. Στην περιοχή έχουν καταγραφεί 162 είδη πουλιών από τα οποία φωλιάζουν τα 87. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι στα χαμηλά βράχια γύρω από τη λίμνη φωλιάζει το κινδυνεύον χρυσογέρακο. Στη λίμνη ζούνε αρκετά σπάνια είδη, όπως οι αργυροπελεκάνοι, οι ροδοπελεκάνοι, οι λαγγόνες και οι βαλτόπαπιες. Στους καλαμιώνες και στα δέντρα αναπαράγονται ερωδιοί (λευκοτσικνιάδες, κρυπτοτσικνιάδες, νυκτοκόρακες και σταχτοτσικνιάδες), ενώ συναντά κανείς πολύ μεγάλους αριθμούς από σκουφοβουτηχτάρια. Από τα αρπακτικά εδώ ζούνε χρυσαετοί, θαλασσαετοί, φιδαετοί, γερακίνες, καλαμόκιρκοι, βαλτόκιρκοι, λιβαδόκιρκοι, χειμωνόκιρκοι, πετρίτες, κιρκινέζια, νανογέρακα, κ.ά. Από χήνες και άλλα παπιά συναντά κανείς βαρβάρες, γκισάρια, βουκεφάλες, καπακλήδες, κιρκίρια, σφυριχτάρια, χουλιαρόπαπιες, σαρσέλες, φερεντίνια, μαυροκέφαλες πάπιες, και πρασινοκέφαλες πάπιες. Άλλα είδη που συμπληρώνουν την ορνιθοπανίδα είναι: λευκοπελαργοί, χαλκόκοτες, κύκνοι, μαυροβουτηχτάρια, αλκυόνες, πορφυροτσικνιάδες, μικροτσικνιάδες, χουλιαρομύτες, μαχητές, νανοσκαλίδρες, δρεπανοσκαλίδρες, μπεκατσίνια, κοκκινοσκέληδες, φαλαρίδες, αργυρογλάρονα, ποταμογλάρονα, χαλκοκουρούνες, κούκοι, τσιχλοποταμίδες και διπλοκεφαλάδες. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι το μέγεθος της Βεγορίτιδας επιτρέπει την διαχείμανση χιλιάδων πουλιών, ιδιαίτερα όταν οι άλλες λίμνες της περιοχής παγώνουν. Η Βεγορίτιδα δεν παγώνει ποτέ και έτσι τους βαρύς χειμώνες μόλις παγώσουν οι υπόλοιπες λίμνες, ξεκινά ένα φανταστικό υπερθέαμα, καθώς εδώ συγκεντρώνονται χιλιάδες πτηνά, αναμεσά τους και κύκνοι, ώστε να ξεχειμωνιάσουν.
Τα αμφίβια της λίμνης και της γύρω περιοχής περιλαμβάνουν φρύνους, βαλκανοβάτραχους, δεντροβάτραχους, ευκίνητους βάτραχους, γραικοβάτραχους και κιτρινομπομπίνες. Από τα ερπετά συναντά κανείς βαλτοχελώνες, ποταμοχελώνες, πρασινόσαυρες, τοιχόσαυρες, σαπίτες, λιμνόφιδα, νερόφιδα και οχιές. Στη λίμνη ζούνε αρκετές βίδρες, ενώ στα γύρω χωράφια απαντώνται οι σπάνιοι λαγόγυροι. Η πανίδα συμπληρώνεται από την περιστασιακή παρουσία του λύκου και της αρκούδας και από άλλα θηλαστικά, όπως ο αγριόχοιρος, ο ασβός, η νυφίτσα, η αλεπού, το κουνάβι, ο λαγός και ο σκαντζόχοιρος. Σημαντική είναι η παρουσία πολλών σπάνιων λεπιδόπτερων, όπως τα Agrodiaetus admetus, Agrodiaetus ripartii, Leptidea duponcheli, Freyeria trrrochylus, Strymonidia pruni, και Pieris ergane. Στην λίμνη, ανάμεσα σε άλλα μαλάκια, έχουν καταγραφεί και δύο σπάνια, ενδημικά γαστερόποδα, το Marstoniopsis graeca και το Graecoanatolica vegorriticola.

Στη Βεγορίτιδα έχουν καταγραφεί 20 είδη ψαριών, από τα οποία ξεχωρίζουν το γριβάδι (Cyprinus caprio), ο γουλιανός (Silurus glanis), το θεσσαλόσιρκο (Alburnus thessalicus), η βαλκανική μπριάνα (Barbus balcanicus), η πεταλούδα (Carassius gibelio), το χέλι (Anguilla anguilla), η τούρνα (Esox lucius), ο βουλγαροκωβιός (Gobio bulgaricus), το μαυροτσιρώνι (Pachychilon macedonicum), το βαβούκι (Rhodeus meridionalis), το τσιρώνι (Rutilus rutilus), η κοκκινοφτέρα (Scardinius erythrophthalmus), το γλήνι (Tinca tinca) και ο μακεδονικός ποταμοκέφαλος (Squalius vardarensis). Στη λίμνη έχουν εισαχθεί ο κορήγωνος (Coregonus sp.), ο σολομός κόχο (Oncorhynchus kisutch), η αμερικάνικη πέστροφα (Oncorhynchus mykiss) και ο σαλβελίνος (Salvelinus fontinalis). Σημαντική είναι η παρουσία στα πιο βαθιά νερά της λίμνης της καραβίδας του γλυκού νερού (Astacus fluviatilis).

Παλιότερα οι λόφοι γύρω από τη λίμνη ήταν καλυμμένοι με πυκνά δάση μακεδονικής δρυός, αλλά με το καιρό τα δάση αποψιλώθηκαν και σήμερα οι βελανιδιές απαντώνται σε λίγα μόνο σημεία. Μαζί απαντώνται κέδρα, φράξοι, κοκκορεβυθιές, φυλίκια και χρυσοξυλιές, ενώ κοντά στα ρέματα γύρω από τη λίμνη εμφανίζονται ιτιές και σκλήθρα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η υδροχαρής βλάστηση με σημαντικά είδη, όπως τα Vallisneria spiralis, Najas marina, Ceratophyllum demersum, Myriophyllum spicatum, Polygonum amphibium, Carex acuta, Typha angustifolia, Schoenoplextus pectinatus, Zannichelia palustris, Lemna trisulca, Potamogeton pectinatus, P. perfoliatus, Chara hispida, Utricularia vulgaris, κ.ά. Σε διάφορα σημεία αναπτύσσονται πυκνές καλαμιές Phragmites australis, ενώ στα νοτιοδυτικά η Βεγορίτιδα καταλήγει σε υγρά λιβάδια, πολύ σημαντικά οικοσυστήματα για τα πτηνά και τα ψάρια της λίμνης. Στους γυμνούς ασβεστολιθικούς λόφους συναντά κανείς είδη, όπως το αγριόσκορδο Allium guttatum sardoum, το αγριογαρύφαλλο Dianthus deltoides, το Sedum cepaea, την σιληνή Silene fabarioides, την κενταύρια Centaurea grisebachii, τον κρόκο Crocus cancellatus, και την ορχιδέα Ophrys mammosa.

Σε όλο αυτό το ειδυλλιακό τοπίο έρχεται να προστεθεί και ένα μικρό νησί κοντά στον οικισμό της Άρνισσας, στο οποίο υπάρχει και ένα γοητευτικό εκκλησάκι. Λόγω, των μεταβολών της στάθμης της λίμνης, ορισμένες φορές το νησί γίνεται ακρωτήρι και είναι προσβάσιμο με τα πόδια, ενώ άλλες φορές όταν η στάθμη ανεβαίνει ξανά παίρνει τη νησιωτική του υπόσταση και είναι προσβάσιμο μόνο με βάρκα.

Η Βεγορίτιδα θεωρείται αλπικού τύπου και προϊστορικά αποτελούσε τμήμα της λίμνης της Εορδαίας συνολικής έκτασης 1,000,000 στρεμμάτων. Η περιοχή περιμετρικά της Βεγορίτιδας άρχισε να έχει ανθρώπινη παρουσία περίπου στα μέσα της 7ής χιλιετίας π.Χ. Κατά την εποχή του Χαλκού (3.100-1.100 π.Χ) υπήρξε έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα αφού έχει εντοπιστεί πλήθος οστέινων, λίθινων και χάλκινων ευρημάτων αναμεσά τους και πολλά κοσμήματα που αποτελούν δείγμα της καλαισθησίας της εποχής. Η εποχή αυτή τερματίστηκε από μια βίαιη πυρκαγιά καταστρέφοντας τον τότε πολιτισμό. Κατά την εποχή του Σιδήρου (1.100-5ος αιώνας π.Χ.) άνθισε ξανά ο ανθρώπινος πολιτισμός στις όχθες της Βεγορίτιδας και στοιχεία αυτού βρίσκουμε από την αρχαία νεκρόπολη κοντά στο σημερινό οικισμό του Αγίου Παντελεήμονα, ενώ οι τελευταίες αρχαιολογικές έρευνες κάνουν λόγο για έναν αρχαίο οικισμό κάτω από την τοποθεσία του σημερινού.

Σήμερα υπάρχουν 5 παραλίμνιοι οικισμοί (Άγιος Παντελεήμονας, Άρνισσα, Μανιάκι Φαράγγι, Περαίας). Εδώ ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει την τοπική γαστρονομική παράδοση, να κάνει ποδηλασία, να ψαρέψει, να κάνει ατελείωτους περιπάτους, να βγάλει μοναδικές φωτογραφίες και να γεμίσει τις μπαταρίες του. Επιπλέον, οι οικισμοί της λίμνης Βεγορίτιδας αποτελούν ιδανικό ορμητήριο για τους εκδρομείς, καθώς  βρίσκεται ανάμεσα σε στα δύο χιονοδρομικά κέντρα, της Βίγλας (50km) και του Καϊμακτσαλάν(35km), ενώ ο διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός του Νυμφαίου βρίσκεται στα 30km.

Γαστρονομική..παράδοση
Στην τοπική κουζίνα των παραλίμνιων οικισμών της Βεγορίτιδας είναι έντονη η παρουσία των λιμνήσιων ψαριών, των καραβίδων του γλυκού νερού και διάφορων πτηνών, όπως οι μαυρόπαπιες. Αυτές οι πρώτες ύλες συνδυάζονται φανταστικά με την περίφημη πιπεριά Φλωρίνης, τα κρεμμύδια Πετρών, τα φασόλια Βαρικού και τις πατάτες Σκλήθρου, δημιουργώντας μια πανδαισία γεύσεων και αρωμάτων.

Ποδηλασία
Αξίζει να κάνετε το γύρω της λίμνης Βεγορίτιδας με ποδήλατο. Το επίπεδο δυσκολίας είναι μέτριο, καθώς δεν υπάρχουν πολλές μεταβολές στο υψόμετρο.

Ψάρεμα
Ιδανικές τοποθεσίες για ψάρεμα είναι η προβλήτα της Άρνισσας και του Αγίου Παντελεήμονα, καθώς και πολλά σημεία στο δρόμο που συνδέει αυτά τα δύο χωριά.

Φωτογραφία
Ιδανικές  τοποθεσίες για να βγάλεις εκπληκτικές πανοραμικές φωτογραφίες είναι τα εξωκλήσια του Αγίου Πνεύματος και του προφήτη Ηλία στον Άγιο Παντελεήμονα, το εξωκλήσι των Αγίων Θεοδώρων στη Περαία και η τοποθεσία δίπλα στη λίμνη του Παρέα στον οικισμό της Παναγίτσας.

Η λίμνη Βεγορίτιδα είναι μια από τις σημαντικότερες και μεγαλύτερες λίμνες της Ελλάδος που αντιμετωπίζει όμως πολλά προβλήματα τα οποία φαίνεται ότι απειλούν την οικολογική της ισορροπία και θέτει σε κίνδυνο τα οφέλη που αποκομίζει το ευρύτερο περιβάλλον, ο άνθρωπος και ιδιαίτερα οι τοπικές παρόχθιες κοινότητες, γύρω από τη λίμνη. Τα τελευταία χρόνια δείχνει σημάδια σχετικής επανάκαμψης μετά από δεκαετίες κακοδιαχείρισης. Οι βιομηχανικές μονάδες της ΔΕΗ, τα λιγνιτωρυχεία, τα εργοστάσια λιπασμάτων και οι γεωργικές δραστηριότητες είχαν αλλοιώσει δραματικά την ποιότητα και την ποσότητα των νερών της. Παλαιότερα, στην περιοχή της Άρνισσας απλωνόταν μια μεγάλη και όμορφη χρυσή αμμουδιά και πολλοί τουρίστες από το εξωτερικό την επισκέπτονταν για αναψυχή. Πλέον οι βασικότεροι κίνδυνοι για τη Βεγορίτιδα είναι η περιοδική μείωση της στάθμης της, η ρύπανση του εδάφους και του υδροφόρου ορίζοντα από αγροτικές καλλιέργειες και αστικά λύματα, η λαθροθηρία, η παράνομη αλιεία και η επέκταση των καλλιεργειών.