Δήμος Δεσκάτης

Στο νοτιοανατολικό άκρο της περιφερειακής ενότητας Γρεβενών, στο κέντρο τεσσάρων μεγάλων πόλεων (Γρεβενά-Κοζάνη-Τρίκαλα-Λάρισα), στα όρια του νομού Γρεβενών και νομού Λαρίσης βρίσκεται ο ορεινός Δήμος Δεσκάτης. Η έδρα του Δήμου βρίσκεται στην πόλη της Δεσκάτης μεταξύ των Καμβουνίων και Χασίων όρων, και σε υψόμετρο 860 m. Είναι η νοτιότερη πόλη της Μακεδονίας.

Το μαγευτικό φυσικό περιβάλλον, το ιδανικό κλίμα, η ομορφιά των καταπράσινων βουνών στην περιοχή των Καμβουνίων με την πλούσια χλωρίδα και τη μεγάλη ποικιλία σε άγρια πανίδα, αποτέλεσαν αφορμή, ώστε η περιοχή να προταθεί από ειδικούς μελετητές ως Εθνικός Δρυμός.

Τα Χάσια, βουνά χαμηλά, με ομαλές από τη διάβρωση κορυφές, χωρίζουν την Π.Ε. Γρεβενών από την Π.Ε. Τρικάλων. Τα Καμβούνια κατέχουν το βορειοανατολικό τμήμα της Π.Ε., με ψηλότερες κορυφές τις Βουνάσα (1.616 μ.), Μαυρολίθαρα (1.363 μ.), Προφήτης Ηλίας Λουτρού (1.055 μ.) βόρεια της Δεσκάτης, Τρέτιμος (1.093 μ.) και Τσιότινα (933 μ.), νότια της Δεσκάτης. Στο νοτιοδυτικό άκρο της Π.Ε. στα όρια με την Π.Ε. Τρικάλων υψώνεται το βουνό Μετερίζια (1.381 μ.). Μικρές πεδιάδες είναι αυτές του Καρπερού, της Δήμητρας, της Κατάκαλης, της Παλιουριάς και του Δασοχωρίου. Η Βουνάσα μαζί με τα Χάσια και τα Αντιχάσια σχηματίζουν ένα είδος φυσικής γέφυρας ανάμεσα στην Πίνδο, την οροσειρά του Περιστερίου (Βορινός) και την οροσειρά Αλμωπίας (Όλυμπος) και έτσι πολλά είδη θηλαστικών κινούνται ανάμεσα σ’ αυτές τις οροσειρές διαμέσου των Καμβουνίων.

Ο Δήμος Δεσκάτης παρουσιάζει παγκόσμιο γεωλογικό ενδιαφέρον, αφού διαθέτει τα αρχαιότερα πετρώματα της Ευρώπης και προσδιορίζεται ως το σημείο «ΓΕΝΝΗΣΗΣ της Ευρώπης» εξαιτίας του διαχωρισμού της ΑΡΧΑΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΑΓΓΑΙΑΣ στις λιθοσφαιρικές πλάκες Ευρώπης και Αφρικής.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης και το γεγονός , ότι σε απόσταση μόλις δύο χιλιομέτρων από την κεντρική πλατεία της Δεσκάτης βρίσκεται η αρχαιότερη βελανιδιά στην Ευρώπη. Πρόκειται για μια υπεραιωνόβια βελανιδιά, ηλικίας 1.300 ετών, που σύμφωνα με τους επιστήμονες που πραγματοποίησαν την δενδροχρονολόγησή του, φαίνεται να φύτρωσε περίπου το 720 μ.Χ. Έχει διάμετρο 2,25 μέτρα και η περίμετρος του κορμού της, στο ύψους του στηθαίου, είναι 7,06 μέτρα. Βρίσκεται σε υψόμετρο 658 μέτρων και το ύψους της ξεπερνά τα είκοσι τρία μέτρα.Το δέντρο κηρύχθηκε «διατηρητέο μνημείο της φύσης» και έχει ιδιαίτερη επιστημονική, οικολογική, ιστορική και πολιτισμική αξία.

Ο Δήμος Δεσκάτης είναι δήμος κυρίως γεωργοκτηνοτροφικός. Οι κυριότερες καλλιέργειες είναι το σιτάρι, το καλαμπόκι, το κριθάρι, η μηδική και η καλλιέργεια του καπνού, ενώ τα τελευταία χρόνια οι αγρότες άρχισαν να στρέφονται σε νέες καλλιέργειες, όπως η παραγωγή μήλων, κερασιών, καρυδιών, αρωματικών φυτών και αμπελιών. Τα τελευταία χρόνια αρκετές καλλιεργούμενες εκτάσεις κυρίως με μηδική έχουν πιστοποιηθεί ότι καλλιεργούνται βιολογικά. Τα κτηνοτροφικά προϊόντα είναι άριστης ποιότητας και καλύπτουν όχι μόνο τις ανάγκες του δήμου αλλά πωλούνται και στα αστικά κέντρα, ενώ οι πρώτες ύλες είναι ντόπιες. Θα πρέπει να αναφερθούν τα παραδοσιακά τυροκομεία επεξεργασίας γάλακτος, που παράγουν παραδοσιακό κασέρι, φέτα και ανεβατό που είναι Προϊόντα Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.), όπως και το κεφαλοτύρι και η κεφαλογραβιέρα, που είναι πανελληνίως γνωστά.

Η παραγωγή εκκλησιαστικών ειδών αποτελεί μια δραστηριότητα που κάνει γνωστή την περιοχή της Δεσκάτης στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο, αλλά και στο εξωτερικό, αφού ανήκει στις λίγες περιοχές που ασχολούνται με τον κλάδο αυτό.

Ο Δήμος Δεσκάτης έχει πλούσια κληρονομιά στις θρησκευτικές παραδόσεις. Εκτός από τα ξωκλήσια που αξίζει να επισκεφτεί κανείς, στον Δήμο ευρίσκονται ιστορικές μονές.

Στην αριστερή όχθη του ποταμού Αλιάκμονα, στο όρος «Καλλίστρατο» ευρίσκεται η μονή του Οσίου Νικάνορος Ζάβορδας, σημείο αναφοράς για την περιοχή μας. Το όνομα οφείλεται στο ομώνυμο χωριό που υπήρχε άλλοτε πλησίον του Μοναστηριού. Το Ιστορικό Μοναστήρι προβάλλει από μακριά στην κορυφή του δασωμένου και καταπράσινου Καλλίστρατου σαν ένα μικρό κάστρο. Υψηλός τοίχος το περικλείει και το καθιστά απόρθητο. Στην δυτική πλευρά του Καλλιστράτου όρους και επί των απότομων βράχων επάνω από τον Αλιάκμονα μέσα στο Σπήλαιο υπάρχει το «ασκηταριό» του Αγίου με μικρό ναΰδριο του Αγίου Γεωργίου. Εις το απρόσιτο αυτό «ασκηταριό» εφυλλάσοντο κατά τους δύσκολους χρόνους τα πολύτιμα κειμήλια της Μονής.

Σε μικρή απόσταση από το χωριό Παναγιά (Τουρνίκι), κοντά στην όχθη του Αλιάκμονα, βρίσκεται η μονή της Κοιμήσεως Θεοτόκου Τορνικίου. Πρόκειται για μια ιστορική μονή, της οποίας το καθολικό είναι διώροφο και αποτελείται από δυο μονόχωρους ναούς. Οι ναοί είναι πλούσιοι σε τοιχογραφίες και χρονολογούνται βάσει επιγραφών το 1481/και το 1728. Από την ακροποταμιά του Αλιάκμονα, όπου βρισκόταν για έντεκα ολόκληρους αιώνες, “περπάτησε” 127 μέτρα σε έδαφος με κλίση 25%, ανέβηκε στον παρακείμενο λόφο με υψομετρική διαφορά 27 μέτρων και εγκαταστάθηκε εκεί οριστικά, για να γλιτώσει από τα νερά της τεχνητής λίμνης του Ιλαρίωνα. Η τεχνολογία έκανε εφικτό το θαύμα για το διώροφο καθολικό της ιστορικής Μονής Κοίμησης της Θεοτόκου Τορνικίου και το πρωτοποριακό εγχείρημα της μεταφοράς του ολοκληρώθηκε με απόλυτη επιτυχία. Το σπάνιο μνημείο του 10ου αι., με τις εξαιρετικές αγιογραφίες που χρονολογούνται από το 1481, βρίσκεται πλέον στη νέα του θέση από τις 16 Σεπτεμβρίου 2011.

Στις ρίζες των Καμβουνίων όρων, κοντά στο χωριό Παλιουριά, βρίσκεται η Ιερά Μονή Ευαγγελιστρίας, η επονομαζόμενη και “Μπουνάσια”. Ονομάστηκε έτσι γιατί είναι κτισμένη κοντά στη ψηλότερη κορυφή των Καμβουνίων, τη Μπουνάσια, ή Βουνάσσα (υψόμετρο 1000μ). Η μονή είναι κτισμένη σε περίοπτη θέση που μοιάζει με φυσικό θρόνο. Η θέση αυτή δίνει την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε αεροπλάνο, από όπου φαίνονται ο Μπούρινος, η Βασιλίτσα, όλος ο κάμπος από την Ανθρακιά έως την Παλιουριά (όλη η περιοχή της Φλουριάς δηλαδή) αλλά και ο Όλυμπος. Το μοναστήρι της Ευαγγελιστρίας, όπως το ονομάζουν οι ντόπιοι χάριν συντομίας, ιδρύθηκε το έτος 1148. Για την ανέγερση τόσο του ναού όσο και των βοηθητικών κτισμάτων (κελιά, φούρνος, μαγειρεία και άλλα) εργάστηκαν αφιλοκερδώς οι πιστοί της γύρω περιοχής.

Ο Δήμος Δεσκάτης φημίζεται για την σπουδαία πολιτιστική κληρονομιά, με ήθη και έθιμα που αναβιώνουν κάθε χρόνο την περίοδο των Χριστουγέννων όπως είναι τα κάλαντα με την «ΚΛΑΔΑΡΙΑ», η γουρνοχαρά με τις «ΤΣΙΓΑΡΙΔΕΣ», τα «ΣΟΥΡΒΑΛΑ», της Αποκριάς με τα «ΡΟΥΓΚΑΤΖΑΡΙΑ» αλλά και το Πάσχα, όπου μπορείτε να παρακολουθήσετε το μοναδικό έθιμο σε όλη την Ελλάδα της ΑΝΔΡΟΜΑΝΑΣ.

Ο παραδοσιακός τρίπατος χορός που κάθε χρόνο λαμβάνει χώρα ανήμερα της εορτής της Ζωοδόχου Πηγής, στην Κεντρική Πλατεία της Δεσκάτης. Το έθιμο της «Ανδρομάνας» είναι μοναδικό πολιτιστικό γεγονός στην Ελλάδα, ενώ συναντάται παραλλαγή σε ένα χωριό της Ισπανίας.

Το έθιμο αυτό που αποτελείται από ιδιόρρυθμα παραδοσιακά τραγούδια και χορούς της Πασχαλιάς, αναβιώνει εδώ και αρκετές δεκαετίες πάντα αυτή την ημέρα. Η «Ανδρομάνα» ξεκίνησε την εποχή της Τουρκοκρατίας, όπου ήταν ο καλύτερος τρόπος, με τον οποίο οι Δεσκατιώτες περνούσαν τα μηνύματα της λευτεριάς και της επανάστασης με τις αλληγορικές έννοιες των τραγουδιών και μάλιστα με την παρουσία των Τούρκων.

Το έθιμο ξεκινά με τον «τρανό» χορό, ο οποίος στήνεται στην κεντρική πλατεία της Δεσκάτης και αποτελείται από ομάδες χορευτών των είκοσι ατόμων, που χορεύουν σε κύκλους, με αργό ρυθμό, τραγούδια της περιοχής, τα οποία τραγουδιούνται μόνο σήμερα.

Στο τέλος του εθίμου χορεύεται η «Ανδρομάνα», ένας χορός που αποτελείται από άνδρες που σχηματίζουν τρία πατώματα, έξι στο πρώτο, πέντε στο δεύτερο-πάνω στις πλάτες των πρώτων και άλλοι τρεις στην κορυφή.

Η ανθρώπινη πυραμίδα που σχηματίζεται, δίνει την ευκαιρία στο χορό να αλλάξει και τους ρυθμούς των τραγουδιών, που από αργούς και λυπητερούς μετατρέπονται σε γρήγορους και εύθυμους. Είναι μάλιστα και η στιγμή που τραγουδιέται το «ώρα καλή σου Πασχαλιά και τώρα και του χρόνου …», το τραγούδι με το οποίο γίνεται το «κατευόδιο της Πασχαλιάς».

Η «Ανδρομάνα», σύμφωνα με την παράδοση συμβολίζει την Παναγία, που παρότι αυτές τις ημέρες σωριάστηκε από τον πόνο, διατήρησε μέσα της την ανδρεία, ενώ κατά μια άλλη εκδοχή συμβολίζει επίσης και την Άνοιξη που ξαναγεννιόνται όλα, όπως ανέμεναν το ίδιο οι σκλαβωμένοι Έλληνες να ξαναγίνει με την Ελλάδα. Ο Δήμος Δεσκάτης, παρότι απομονωμένος , είναι μια περιοχή που αξίζει να επισκεφτεί κανείς, αφού συνδυάζει την ομορφιά της φύσης, την ιστορία και την παράδοση, ικανοποιώντας και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη.

Δήμαρχος Δήμου Δεσκάτης
Καραστέργιος Θ. Δημήτριος